26/11/2025
Хериот-Уотт университеті Ақтөбе кампусының профессоры жоғары дәлдікті гибридті модельді әзірледі
Британдық Heriot-Watt университетінің Жұбанов университеті базасында ашылған кампусының профессоры, математика ғылымдарының докторы Файсал Юсафзай (Faisal Yousafzai) халықаралық әріптестерімен бірлесіп, медициналық диагностика саласындағы шешімдердің сенімділігі мен дәлдігін арттыруға бағытталған іргелі ғылыми зерттеу нәтижесін Elsevier басылымына жариялады.Әзірленген жаңа математикалық модель медициналық деректердің дәлсіздігі мен белгісіздігі жағдайында шешім қабылдаудың сапасын түбегейлі жақсартуға мүмкіндік береді.
Медициналық диагноз қою немесе емдеу жоспарын таңдау сияқты маңызды шешімдерді қабылдау – көптеген дәлсіз және анық емес факторларды ескеруді талап ететін күрделі процесс. Бұған қолда бар деректердің толық еместігі, сарапшылардың әртүрлі пікірлері, сондай-ақ пациенттің өзінің субъективті жағдайы немесе эмоционалдық пікірлері (мысалы, дәрі-дәрмектер туралы онлайн-пікірлер) кіреді. Қазіргі шешім қабылдау жүйелері бұл факторлардың барлығын бір мезгілде тиімді өңдей алмайды.
Профессор Файсал Юсафзай әріптестерімен бірлесіп осы қиындықтарды жеңу үшін бірнеше озық математикалық концепцияларды біріктіретін гибридті модель жасады. Бұл модель дәлсіз және белгісіз ақпаратпен жұмыс істеу үшін келесі компоненттерді біріктіреді:
1. Квадраттық Диофант нақты емес жиындар (Quadratic Diophantine Fuzzy Sets): Бұл арнайы математикалық құрал «қатты ауырсыну» немесе «терапияның әсері төмен» сияқты сандық өлшемге келмейтін, анық емес ақпаратты жоғары дәлдікпен өңдеуге арналған.
2. Жұмсақ жиындар (Soft Sets) және Когнитивтік карталар (Cognitive Maps): Бұл әдістер күрделі және көп өлшемді деректерді жүйелеп, әртүрлі ауру белгілерінің, факторлардың немесе емдеу әдістерінің бір-біріне қалай әсер ететінін көрсететін динамикалық байланыстарды картаға түсіруге көмектеседі.
3. Көңіл-күйді талдау (VADER Sentiment Analysis): Модельге алғаш рет пациенттердің субъективті тәжірибесін, эмоцияларын және көңіл-күйін талдау тетігі енгізілді. Бұл компонент, пациенттердің дәрі-дәрмектерге қатысты интернеттегі пікірлерін талдау сияқты тәсілдер арқылы диагноз қою процесіне эмоционалдық аспектіні қосуға мүмкіндік береді.
Әзірленген гибридті модель – медициналық фактілерді де, пациенттің эмоционалдық және субъективті аспектілерін де ескере алатын, сызықтық емес және жетілдірілген шешім қабылдау әдісі.
Зерттеу нәтижелері модельдің өзінің тиімділігін жоғары деңгейде көрсеткенін дәлелдеді. Бұл модель медициналық диагностикадағы дәлсіздік пен белгісіздік жағдайын айтарлықтай төмендетеді.
Бұл ғылыми жетістік тек медицина саласында ғана емес, сондай-ақ толық емес деректер және көптеген факторлармен жұмыс істеуді қажет ететін басқа да салаларда шешім қабылдау процестерін жақсарту үшін қолдануға болады.